Lekcja o podmiocie logicznym

Uczniowie dowiedzą się tu o innym sposobie wyrażania podmiotu. Przykłady (Wczoraj nie było kolegi w szkole. Na wiosnę dnia przybywa, nocy ubywa. Pięciu uczniów stoi na podwórzu) unaocznią im, że wyrazy spełniające rolę podmiotu występują tu w dopełniaczu. Uczniowie dojdą do wniosku, że ta forma podmiotu pozostaje w jakimś związku z wyrazami, które się znajdują w tym zdaniu. W jednym wypadku wpływ na to mają czasowniki oznaczające brak, nadmiar, ubytek lub przybytek, w drugim liczebniki główne, porządkowe lub nieokreślone. Ze względu na trudny temat tej lekcji należy ją bardzo starannie przygotować. Następną lekcję poświęcimy omówieniu podmiotu domyślnego, zwanego także ukrytym. Punktem wyjścia dla tej lekcji powinien stać się obszerny tekst, z którego uczniowie dowiedzą się o tym, że często opuszczamy podmiot w zdaniu. Może to nastąpić z różnych przyczyn. Niekiedy zjawisko to ma charakter stylistyczny. Nie chcąc powtarzać tego samego wyrazu, opuszczamy go i domyślamy się go z treści po przednich zdań. Dla przykładu zanalizujemy następujący tekst: Adam Mickiewicz urodził się w Zaosiu. Do szkoły średniej uczęszczał w Nowogródku. Uniwersytet ukończył w Wilnie. Inne jeszcze przyczyny wywołują zjawisko podmiotu ukrytego. Tu możemy się powołać na znane uczniom języki obce, np. na język niemiecki lub rosyjski. W językach tych bowiem używamy zawsze form osobowych czasownika w połączeniu z odpowiednimi zaimkami osobowymi. W języku polskim opuszczamy natomiast zaimki osobowe, na formę osoby wskazuje bowiem końcówka czasownika i w niej ukrywa się niejako podmiot. Zaimków osobowych używamy tylko wówczas, gdy przeciwstawiamy sobie dwie osoby i dwie czynności (ja pracuję ciężko, a ty stale nic nie robisz).