Najważniejsze osobliwości w deklinacji rzeczownika

Tutaj należy po namyśle dobrać szereg przykładów rzeczowników, których odmiana jest w jakimś stopniu nieregularna, osobliwa. Rzeczowników takich mamy w języku polskim bardzo dużo, nie potrafimy więc omówić wszystkich, ograniczymy się tylko do najbardziej używanych. Omówimy tedy rzeczowniki typu mieszczanin, rok, człowiek, brat, ksiądz, ręka, oko, ucho, książę itp. Równie kształcącą będzie lekcja polegająca na ćwiczeniach w poprawnym stosowaniu osobliwych form w deklinacji rzeczownika. Na lekcji tej powinien nauczyciel wywołać dyskusję na temat, czy należy używa6 formy przypadku czy przypadka, rodzajów czy rodzai, uczniów czy uczni, autorzy czy autorowie itp. Tu z pomocą może przyjść nauczycielowi Poradnik gramatyczny H. Gaertnera i A. Passendorfera. Z jego pomocą nauczyciel przekona uczniów, że użycie takiej lub innej formy zależy od ogólnie przyjętego zwyczaju. Należy z jednej strony strzec się przesady w „normatywności”, z drugiej zaś strony zbyt daleko posunięta swoboda jest niewłaściwa. W wypadkach wątpliwych najlepiej korzystać z istniejących poradników gramatycznych. W zakresie fleksji przymiotników dość trudna będzie lekcja poświęcona sposobom stopniowania przymiotników. Na pódstawie odpowiednio dobranego tekstu (np .Moja rodzina składa się z ojca, matki i trzech braci. Mój starszy brat już pracuje, a najstarszy założył nawet rodzinę.) możemy uświadomić, że właściwości, na które wskazuje przymiotnik, w różnych przedmiotach mogą wystąpić w różnym stopniu (qp. Drzewo jest twarde, żelazo jest twardsze, a najtwardszy jest diament). Z kolei uczniowie zbadają, jak powstają formy stopni. Obserwacja tych form wskaże, że w grę wchodzi tu morfologiczna zmiana wynikła z dodania formantów -szy lub -ejszy w stopniu wyższym i formantu naj- w stopniu najwyższym. Omówimy też opisowy sposób stopniowania za pomocą przysłówków bardziej, najbardziej, mniej, najmniej, a także stopniowanie nieregularne. Trafnie dobrany tekst zwróci także uczniom uwagę na takie przymiotniki, które się nie stopniują. Do nich należą np. przymiotniki oznaczające materiał, z którego tworzy się dany przedmiot (idrewniany, żelazny) lub pochodzenie (polski).