Następny temat zalecany przez program to „Części zdania”

Tu też nawiązujemy do wiadomości z lat poprzednich, temat ten nie powinien więc sprawiać większych trudności. Należy jednak przerobić go bardzo starannie i dokładnie, aby uczniowie z łatwością wynajdywali zasadnicze wyrazy w zdaniu. Nie ograniczamy się przy tym do wykrywania ich za pomocą pytań, dążymy bowiem do tego, aby uczniowie zrozumieli funkcję tych wyrazów w zdaniu, tj. że podmiot określa, kto lub co wykonuje czynność, orzeczenie zaś określa czynność, jaką podmiot wykonuje. Uczeń powinien dojść do takiej Wprawy, aby rozpoznawać nawet bez pytań, który wyraz określa podmiot, a który orzeczenie. Pojęcie podmiotu kojarzy się nam z rzeczownikiem, pojęcie zaś orzeczenia z czasownikiem. Nie należy jednak rezygnować z roli zaimków, za pomocą których również możemy wyrażać podmiot w zdaniu. Do bardzo trudnych tematów w klasie V należy związek wyrazów w zdaniu. Jest on zarazem niezwykle kształcący, gdyż wyjaśnia jedną z najciekawszych tendencji naszej mowy: dążenie do zespalania się Wyrazów w całości formalno-logiczne. Skoro tylko przystąpimy do omawiania zdań rozwiniętych, musimy zwfócić uwagę na zasadniczą konstrukcję zdania, tj. jego podział na dwie grupy wyrazów, których punktem centralnym jest z jednej strony podmiot, z drugiej orzeczenie. Istota zdania jest bowiem wtedy jasna, gdy zrozumiemy podstawę jego budowy. Tak jak rzeczownik określamy przymiotnikami, za pomocą których wyrażamy cechy czy też właściwości rzeczowników, tak również podmiot określamy za pomocą przydawek. Pojęcie orzeczenia, a więc czasownika, wymaga znów bliższych określeń wyrażających przedmiot naszych czynności (dopełnienie) lub okoliczności, w jakich dana czynność została wykonana. Między podmiotem a jego określeniami, jak też między orzeczeniem i jego określeniami powstają związki. Dwa wyrazy tworzą związek nadrzędno-podrzędny, w którym jeden wyraz jest określany a drugi określający. Jest to związek dwuczłonowy, a zatem związek dwóch wyrazów. Już tu jednak można zwrócić uczniom uwagę na wyrażenia bądź przyimkowe, np. (na podwórzu, w drodze), bądź syntaktyczne. Wyrażenia takie traktujemy jako niepodzielną całość, gdyż określają jedno pojęcie.