Problem równoważników zdań pojedynczych

Materiał do tej lekcji należy starannie dobrać, przy czym można się posłużyć wyjątkami z utworów literackich. Uczniowie dojdą do przekonania, że porozumiewamy się ze sobą nie tylko za pomocą pełnych zdań, ale także często jednowyrazowych wypowiedzi. Są to krótkie zapytania (Co? Jak? Dlaczego?), zwięzłe odpowiedzi (Tak. Naturalnie. Oczywiście.), rozkazy, polecenia (Baczność! Uwaga!), wreszcie tytuły, hasła itp. Zwrócimy również uwagę na stylistyczną stronę tych wypowiedzi. Są one charakterystyczne dla żywej mowy występują, kiedy zależy nam na zwięzłości i szybkości wypowiedzi. Nie pominiemy przy omawianiu zdania pojedynczego rozwiniętego dwóch jeszcze zagadnień stawiania znaków przestankowych szyku wyrazów. Oba te tematy możemy powiązać z powtórzeniem materiału. Budowa różnych zdań oraz ich analiza pozwoli uczniom wyprowadzić następujące wnioski: szyk wyrazów w zdaniu pojedynczym rozwiniętym jest na ogół dowolny, częściej na pierwszym miejscu stawiamy grupę podmiotu, na drugim grupę orzeczenia, czasem jednak mamy do czynienia z odwróconym porządkiem. Wiele uwag nasunie również uczniom’ szyk przy dawek w języku polskim, ale o tym była już mowa przy nauce o przy dawce. Tu możemy jeszcze zwrócić uwagę, że dopełnienia stawiamy zwykle po czasowniku, okoliczniki zaś raczej wyprzedzają orzeczenie. Przypomnimy tu również sprawę zaimków osobowych, dłuższe bowiem zaimki stawiamy przed czasownikiem, krótsze, enklityczne, po czasowniku. Możemy wreszcie na krótkich tekstach kilku pisarzy wykazać, jak układ wyrazów w zdaniu zależny jest od indywidualnego stylu pisarza i treści wypowiedzi.