RODZAJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH I SPOSOBY ICH STOSOWANIA

Wszystkie dotychczasowe uwagi wskazywały, jak ważną rolę przy nauczaniu ortografii spełniają ćwiczenia. Wśród zasadniczych ćwiczeń, stosowanych w szkole, możemy wyodrębnić następujące trzy typy:

• rozbiór ortograficzny
• przepisywanie
• pisanie z pamięci (dyktando)

Wymienione formy mogą być stosowane z równym skutkiem. Tematy ćwiczeń powinny być jednak bardzo starannie przygotowane, budzić zainteresowanie uczniów i odpowiadać ich wiadomościom i poziomowi umysłowemu.

Rozbiór ortograficzny

Jednym z najważniejszych celów nauczania ortografii jest budzenie świadomego stosunku uczniów do wszystkich zagadnień ortograficznych i doprowadzenie tą drogą do zrozumienia właściwości systemu ortografii polskiej. Stosunek taki należy wyrabiać u młodzieży od pierwszego jej zetknięcia się z pisaniem. W ten sposób cały proces nauczania będzie przebiegał w sposób zupełnie naturalny, a pisanie przestanie być jakąś „magią” i próbą zabawy w zgadywanie, jak się to czasem zdarza wśród uczniów. Znakomitym środkiem rozwijającym świadomy stosunek ucznia do pisania, wyrabiającym jego krytycyzm oraz zdolność analizy będą właśnie prowadzone przez nauczyciela ćwiczenia o charakterze analitycznym, tzw. rozbiory ortograficzne. Nauczyciel powinien uprawiać ten typ ćwiczeń stale i systematycznie. Zmierzają one do tego, aby uczeń zdobył umiejętność wynajdywania różnicy między zapisywaniem a wymową. Na podstawie wyliczeń analitycznych powinien on uświadomić sobie, na czym polega owa różnica, gdzie, w jakiej części wyrazu występuje, wreszcie jak można ustalić poprawny zapis. Rozbiór zatem obejmuje jakby trzy fazy pracy: w pierwszej uczeń stwierdza różnice między mową a pismem, w drugiej ustala istotę zjawiska i opisuje je, w trzeciej wreszcie określa poprawną formę zapisu. Czasem przedmiot analizy będzie złożony, np. w wyrazie róg uczeń musi wyodrębnić nie jeden, ale dwa fakty o różnej wartości ortograficznej (ó — u, g — k), do których należy się różnie ustosunkować. Jeszcze większa trudność wystąpi przy wyrazach, których wymowa jest podwójna, ogólnopolska i gwarowa. Będą to takie np. wyrazy, jak śnieg (śnik), mam (mom), wlazł (wlos). Podobnie rzecz się będzie miała z wyrazami typu pierwszy (pierszy), gdyż zachowanie grupy spółgłoskowej w wymowie nie ma tu charakteru powszechnie obowiązującego i zależy od staranności wymowy. Przy tego rodzaju ćwiczeniach napotykają więc uczniowie poważne trudności, są to jednak ćwiczenia bardzo kształcące, rozwijają zdolność myślenia, skupiają uwagę, ćwiczą pamięć. Ujemną ich stroną jest monotonia, dlatego nie powinno się prowadzić tego typu ćwiczeń jako formy samodzielnej, ale traktować je jako pomocnicze. Bardzo pożyteczną okaże się ta formą przy wprowadzaniu nowego materiału oraz przy utrwalaniu wiadomości. Częste stosowanie ćwiczeń analitycznych doprowadza do wytworzenia się u uczniów nawyku analizowania każdego zjawiska ortograficznego. Umysł ucznia, skupiony i uważny przy pisaniu, będzie reagował na trudności jakby na jakieś wewnętrzne dzwonki alarmowe. Odezwą się one wtedy, gdy nadciągnie niebezpieczeństwo, które może doprowadzić do błędu, ortograficznego.