ZDANIE POJEDYNCZE

Program klasy V uwzględnia naukę o zdaniu w sposób ogólny. Systematyczna nauka o zdaniu pojedynczym przypada na klasę VI. Przerobimy wówczas dokładnie wiadomości o częściach zdania i sposobach ich wyrażania. Nadto omówimy zdanie bezpodmiotowe i opracujemy wiadomości o równoważnikach zdania pojedynczego. Zgodnie z przyjętymi wyżej zasadami punktem wyjścia będą dla nas zawsze wiadomości z lat poprzednich, po omówieniu zaś pewnej liczby zagadnień przeprowadzimy lekcję powtórzeniową. W trakcie opracowywania każdego zagadnienia będziemy bardzo skrupulatnie sprawdzali wiadomości uczniów za pomocą ćwiczeń domowych i odpowiedzi uczniów na lekcjach. Powinniśmy także pamiętać o tym, aby nauka o zdaniu była jak najbardziej poglądowa, w czym pomogą nam wszelkiego rodzaju pomoce, przede wszystkim odpowiednie tablice. Naukę o częściach zdania zaczniemy od nauki o podmiocie. Na wstępie nawiążemy do wiadomości z klasy V, aby się zorientować, czy uczniowie umieją wynajdywać podmiot w zdaniu i czy wiedzą, jak podmiot wyrażamy. Nauka o podmiocie jest obszerna, należy zatem rozdzielić ją na szereg jednostek lekcyjnych, najihniej na cztery, a jeśli zajdzie potrzeba, nawet na pięć.
Pierwszą lekcję przeprowadzimy na temat podmiotu w mianowniku. Nawiązaniem do tej lekcji będą wiadomości z klasy V (jak pytamy o podmiot czym go wyrażamy? jaka jest rola podmiotu w zdaniu ?). Lekcję możemy oprzeć na krótkim ćwiczeniu redakcyjnym, np. na temat opisu obrazu. Analiza zdań tego ćwiczenia pozwoli ustalić, że podmiot wyrażamy najczęściej rzeczownikiem i że występuje on zwykle w mianowniku. Na podstawie przykładów (Kto tu był? Mądry zawsze zyskuje, głupi traci. Jeden czyta, drugi pisze) nauczyciel zwróci uwagę na to, że podmiot może być także wyrażony innymi częściami mowy. Uczniowie muszą jednak zrozumieć, że te inne części mowy zastępują rzeczowniki. Z odpowiednio przygotowanego tekstu uczniowie wydo- będą zdania, w których podmiot może być wyrażony w inny jeszcze sposób (np. Czytać jest przyjemnie. I jest spójnikiem). Powinni oni dojść do wniosku, że podmiot w zdaniu wyrażamy głównie rzeczownikiem, możemy go wyrazić jednak także każdą inną częścią mowy, jeśli ta zastępuje rzeczownik.